Izrael

11 panorama 4 2 - Izrael

IZRAEL - Ziemia Obiecana

01 IZRAEL mapa - Izrael
Mapa z trasą jaką zrobiliśmy w tydzień

Nasza podróż

Wyjazd do Izraela był typowym wyjazdem z biura podróży. To było w październiku w 2007 r. Kupiliśmy sobie wycieczkę z wyprzedzeniem, jako nagroda za obronę pracy magisterskiej. Śmiać mi się chcę, bo w tym roku nie udało nam się nawet napisać pracy magisterskiej. Po wszystkim było dopiero w marcu 2008 r. Ja w ostatniej chwili zmieniłam temat pracy a Łukaszowi po prostu szło opornie😊.

Wycieczkę organizowało biuro Triada. To był dokładnie ten rok, kiedy firma ogłosiła bankructwo. Nam niestety też podpadli, bo przylatując na miejsce wycieczki przydzielono nam zupełnie inny hotel niż ten, który mieliśmy w umowie. Nieważne, biuro podróży zapewniło nam przewodnika, który mimo wszystko pokazał nam wiele ciekawych miejsc i wycieczkę wspominamy bardzo pozytywnie.

Przylecieliśmy do Egiptu. Do Izraela dostaliśmy się korzystając z przejścia granicznego w miejscowości Taba. Polacy nie potrzebują wizy na pobyt w Izraelu w celach turystycznych. Pozwolenie udzielane jest na  przejściu granicznym na okres do 3 miesięcy. Ma postać osobnego dokumentu, co nie jest bez znaczenia, zwłaszcza dla osób planujących późniejsze wyjazdy do krajów arabskich (można mieć np. problem z przedostaniem się do Jordanii). Trzeba też okazać paszport, ważny co najmniej 6 miesięcy od chwili przekroczenia granicy, rezerwację hoteli oraz podać trasę wycieczki.

Przekroczenie granicy zapamiętamy do końca życia. Na dzień dobry zszokowała nas znaczna ilość umundurowanych z karabinami. Byliśmy na końcu kolejki oczekujących na pozwolenie przekroczenia granicy. Spośród wszystkich uczestników wycieczki, akurat nas wzięto na ubocze i przeszukano  bardzo skrupulatnie, wliczając pobranie odcisków palców i przesłuchanie.

Informacje o kraju

To co od razu rzuciło nam się w oczy to to, że Izrael ma hopla na punkcie bezpieczeństwa. W tym kraju karabiny są na porządku dziennym. Ulice i place w wielu miejscach turystycznych są zabarykadowane żelaznymi bramkami. Na każdej przynajmniej 4 ludzi i 4 karabiny. W Izraelu jest powszechny obowiązek służby wojskowej już od pierwszych lat dorosłości, zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. I trwa on minimum dwa lata w przypadku kobiet i trzy lata dla mężczyzn. Obowiązkowa służba wojskowa nie dotyczy natomiast ortodoksyjnych Żydów, a także muzułmańskich i chrześcijańskich Arabów. Każdy, kto był w wojsku, może trzymać broń w domu. Takie są jednak uroki życia w kraju będącym w stanie ciągłego zagrożenia, który nauczony historią postanowił przed wrogami obronić się sam.

Izrael jest jak na swoje rozmiary, bardzo silny. Ma bombę atomową, poparcie Ameryki, wysoki dochód narodowy i nowoczesne technologie.

Izrael jest małym, wąskim, pustynnym krajem na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Znajduje się na terenie Azji Zachodniej, wzdłuż wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego. Izrael graniczy z Libanem, Syrią, Jordanią i Egiptem. Leży na skrzyżowaniu trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki. Historia narodu żydowskiego i jego korzenie w Kraju Izraela obejmują około 35 wieków. Na tej ziemi powstała jej tożsamość kulturowa, narodowa i religijna. To tutaj jego fizyczna obecność utrzymywała się nieprzerwanie przez wieki, nawet po tym, jak większość została zmuszona do wygnania. Państwo  Izrael ustanowiono w 1948 r.  i odnowiono wówczas żydowską niepodległość utraconą prawie 2000 lat wcześniej.

Dzisiaj można rzec, że Izrael, mimo, że leży pośród krajów muzułmańskich, jest krajem kulturowo totalnie odmiennym. Jest  wręcz enklawą kultury europejskiej. Izrael to kraj bardzo bogaty, przez co infrastruktura, taka jak drogi, lotniska, komunikacja publiczna itp. są na bardzo wysokim poziomie.

Sukcesy rolnicze Izraela są wynikiem długiej walki z surowymi, niesprzyjającymi warunkami i maksymalnego wykorzystania ograniczonej ilości wody i gruntów ornych. Podobno Izrael wytwarza 93% własnych potrzeb żywieniowych, uzupełnionych importem zboża, nasion oleistych, mięsa, kawy, kakao i cukru.

Religia

W Izraelu nie ma oficjalnej religii państwowej. Oznacza to, że państwo stawia siebie w pozycji państwa świeckiego, a wyznawanie religii jest sprawą sumienia i wyboru każdego obywatela.

02 zydki - Izrael
Często spotkany obraz na ulicach

Izrael jednak nazywany jest krajem trzech religii. Wyznawcy judaizmu stanowią w Izraelu większość (na terenie Izraela mieszka ok 75% Żydów), lecz sama religia judaistyczna jest niejednorodna i łączy w sobie kilka odłamów. Żydzi ortodoksyjni stanowią czwartą część całego narodu żydowskiego w Izraelu. Do tej grupy zalicza się też społeczność haredim – ultraortodoksyjne grupy żydów, wyróżniających się fundamentalistycznym podejściem do tradycji religijnej oraz bardzo surowymi i niezwykle konserwatywnymi zwyczajami.

Druga religia w Izraelu pod względem liczby wyznawców to islam (ok.20%). Największy odsetek izraelskich Arabów  wyznaje islam, są też Arabowie – chrześcijanie i Arabowie -druzowie.

5% populacji w Izraelu stanowią wyznawcy innych religii, w tym chrześcijaństwa 2%.

Przewodnik zdradził nam ciekawostkę, że większość Żydów zamieszkujących Izrael jest ateistami, a ich mentalność i podejście do życia jest typowo zachodnioeuropejskie.

Bezpieczeństwo

06 mur betlejem - Izrael
Kontrowersyjny mur oddzielający Izrael od Autonomi Palestyńskiej

Do Betlehem, czy Jerycha, czyli do miast strefy A oraz rzecz jasna do Strefy Gazy, dziś Izraelczycy wstępu nie mają – gdyby tam wjechali, groziłoby im realne niebezpieczeństwo. Polacy za to mają wstęp wszędzie i wszędzie są mile widziani. Autonomię Palestyńską oddzielają od Izraela centralnego zasieki, a miejscami wybudowano wysoki mur bezpieczeństwa, zapobiegający przerzutom broni przez terrorystów. Faktycznie, liczba zamachów bardzo spadła, od kiedy powstał mur, ale sam w sobie jest on czymś okropnym. Zasieki otaczają też te miejscowości na Zachodnim Brzegu, gdzie nie stacjonuje wojsko izraelskie (tzw. strefa A), np. Jerycho. W Izraelu ciągle przekracza się jakieś granice i przejeżdża przez jakieś posterunki.

Po Izraelu można się poruszać swobodnie, a żydowskie autobusy jeżdżą też po Zachodnim Brzegu, z wyjątkiem strefy A, czyli miast pod pełną kontrolą Palestyńczyków (np. Ramallah, Betlehem, Jerycho).

JEROZOLIMA

01 panorama - Izrael
Panorama na Stare Miasto z zachodniego zbocza Góry Oliwnej

Jerozolima to jedno z najstarszych miast świata, a do tego święte miasto judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu.

Ściana Płaczu dlaczego taka niezwykła?

Ściana Płaczu, zwana też Ścianą Zachodnią lub Murem Zachodnim, to nic innego, jak zwykły kamienny mur. Dlaczego jest taki niezwykły ? Ściana Płaczu jest najświętszym miejscem dostępnym dla narodu żydowskiego z powodu muzułmańskiej kontroli Wzgórza Świątynnego. Mur znany w ostatnich stuleciach jako „Ściana Płaczu” został zbudowany przez Heroda Wielkiego jako mur oporowy kompleksu Wzgórza Świątynnego. Plac został stworzony jako miejsce modlitwy, niekiedy zbierają się tu dziesiątki tysięcy ludzi na modlitwę. Żydzi przy ścianie płaczu modlą się trzy razy dziennie (rano, po południu i wieczorem). Mur Ściany Płaczu ma ok. 20 m wysokości i 50 m szerokości. Ściana Płaczu to jedna z wielkich walk arabsko-izraelskich. Żydzi i Arabowie spierają się, kto kontroluje mur i kto ma do niego dostęp, a wielu muzułmanów utrzymuje, że Ściana Płaczu w ogóle nie ma związku ze starożytnym judaizmem.

04 sciana placzu - Izrael
Ściana Płaczu - po prawej część dostępna tylko dla mężczyzn.

Żydzi, pozbawieni przez muzułmanów Świątyni na Skale, potrzebowali innego miejsca kultu. Znaleźli je w postaci masywnej ścian w starej Dzielnicy Wschodniej Jerozolimy. Ściana Płaczu przez tradycję żydowską uważana jest za pozostałość po świątyni Salomona. W rzeczywistości jest to część później powiększonej i przebudowanej świątyni wybudowanej przez Heroda, a dokładnie fragment zbudowanego w 20 r. p.n.e. muru otaczającego dziedziniec Drugiej Świątyni.

05 sciana placzu 1 - Izrael
Czas modlitwy.

Teren placu przed murem jest podzielony na dwie strefy: małą część dla kobiet i gwarniejszą, większą część dla mężczyzn. 

10 panorama 3 - Izrael
09 panorama 2 - Izrael

Przy Ścianie Płaczu można wypożyczyć chusty przy wejściu dla kobiet, natomiast mężczyźni otrzymają jarmułkę przy wejściu dla mężczyzn.

08 koran - Izrael

Świątynia Kopuła na Skale i meczet Al.-Aksa

Meczet Al-Aksa wraz z Kopułą na Skale pochodzi z w lat 660–691 n.e. Kopuła na Skale jest rodzajem pomnika, znajduje się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym. Wraz z meczetem jest miejscem świętym dla wyznawców zarówno judaizmu, jak i islamu, przy czym dla tych drugich jest to trzeci najświętszy kompleks obiektów po Mekce i Medynie.

02 IZRAEL szkic - Izrael
11 panorama 4 2 - Izrael

W Kopule na Skale muzułmanie nie odprawiają modłów zbiorowo – do tego celu służy meczet Al-Aksa wybudowany tuż obok.

12 kosciol - Izrael

Zbudowano go wraz z Kopułą na Skale w latach 660-691 na pamiątkę nocnej podróży (Isra) proroka Mahometa do Tronu Bożego, w którą – jak głosi tradycja islamska – miał go zabrać archanioł Gabriel (Dżibril) i jego późniejszego wniebowstąpienia (Miradż). 

We wnętrzu na poziomie posadzki znajduje się lita skała.

03 ludzie - Izrael

Droga krzyżowa w Jerozolimie- Jak dziś wygląda?

Czy współczesna Jerozolima choć trochę przypomina miasto z okresu, gdy żył i umierał w nim Chrystus? Co mieści się dziś wzdłuż Drogi Krzyżowej? Do siódmej stacji tradycyjna Via Dolorosa wiedzie przez dzielnicę muzułmańską starego miasta, a dalej – chrześcijańską. Ostatnie pięć stacji znajduje się już w Bazylice Grobu Świętego.

13 droga krzyzowa - Izrael

Sławna Via Dolorosa, czyli Droga Krzyżowa w Jerozolimie to ciąg wąskich uliczek. Ciężko było nam poczuć religijny klimat tego miejsca, ponieważ chrześcijanie są tam mniejszością. Trasa Drogi Krzyżowej zastawiona jest arabskimi sklepikami z przeróżnymi towarami – od pamiątek po jedzenie.

Bazylika Narodzenia Pańskiego

Do wnętrza Bazyliki Narodzenia Pańskiego wiodły kiedyś drzwi normalnej wysokości. Podobno w XVI wieku tureccy wojownicy wjeżdżali do środka na koniach. Wrota więc zamurowano, zostawiając tylko tak ciasne i niskie przejście, że wchodząc trzeba się nisko pochylić. Wejście nazywane jest drzwiami pokory. Po wejściu do bazyliki odczuwaliśmy smutek. Dlaczego święte miejsce dla milionów osób na świecie jest tak bardzo zaniedbane? Bazylika służy wielu wyznaniom, może właśnie brak jednego właściciela powoduje, że nikt nie czuje się odpowiedzialny za to miejsce. 

bazylika narodzenia - Izrael

Punktem obowiązkowym w bazylice jest grota, czyli miejsce narodzin Jezusa. Grota jest usytuowana pod ołtarzem bazyliki. Żłóbek przepadł i to już chyba w I wieku naszej ery, został rozgrabiony na relikwie. Gdy już zabrakło pamiątek po Chrystusie, pobożni pielgrzymi zaczęli odłupywać po kawałku ściany groty, ale najważniejsze miejsce w grocie, miejsce narodzin Chrystusa, zostało nienaruszone. Ostatni taki znak, to wielka czternastoramienna srebrna gwiazda z napisem po łacinie, w tłumaczeniu na język polski brzmiącym: „Tu z Maryi Dziewicy Jezus Chrystus się narodził 1717.”

26 kosciol - Izrael

Bazylika Grobu Świętego

Zbudowana przez Konstantyna Wielkiego przez wieki była burzona, odbudowywana, przebudowywana, a jakby tego było mało, pochłonęły ją też pożary i niszczyły trzęsienia ziemi.

14 kosciol - Izrael

To, co dziś możemy zobaczyć to ogromna, chaotyczna budowla pełna ciemnych zakamarków, ołtarzy i kaplic różnych wyznań, w której centrum znajduje się to, co dla chrześcijan najważniejsze — miejsce zmartwychwstania Jezusa.

16 kosciol - Izrael
15 kosciol - Izrael

Yad Vashem

17 muzeum - Izrael

Yad Vashem w Jerozolimie to instytut poświęcony żydowskim ofiarom Holocaustu. Zlokalizowany jest w Lesie Jerozolimskim na Wzgórzu Herzla

Bazylika Zwiastowania Pańskiego w Nazarecie

Jak wszyscy wiedzą jest to jedno z trzech najważniejszych i najczęściej odwiedzanych przez pielgrzymów miejsc w Ziemi Świętej po Bazylice Narodzenia w Betlejem i Bazylice Bożego Grobu w Jerozolimie.

19 koscioly - Izrael

Według tradycji chrześcijańskiej w miejscu, gdzie obecnie stoi Bazylika znajduje się Grota Zwiastowania, w której Archanioł Gabriel miał zwiastować Maryi, iż zostanie matką Syna Bożego.

18 koscioly - Izrael
23 kosciol - Izrael

Tabga - kościół cudownego rozmnożenia chleba

Tabcha to miejsce w północno-zachodniej części Morza Galilejskiego, które zostało pobłogosławione siedmioma źródłami. Siedem źródeł należało kiedyś do terytorium rzymskiej wioski Kafarnaum. Aby dostać się do kościoła, należy najpierw przejść przez  wewnętrzny ogród, a następnie przejście przez drzwi wewnętrzne Kościoła. Jest on zbudowany na miejscu starożytnego kościoła z IV w. p.n.e. Pod  ołtarzem znajdują  się fundamenty kościoła jeszcze z III w.n.e. Posadzka kościoła pokryta jest mozaiką. Z przodu, pod ołtarzem, znajduje się mozaika ilustrująca dwie ryby i kosz z bochenkami. Uważa się, że jest to miejscem, w którym Jezus położył rozmnożone chleby.

21 ryby - Izrael

Kana Galilejska-kościół cudu

Kościół nawiązuje do cudu w Kannie Galilejskiej (przemienienia przez Jezusa wody w wino na weselu) opisanego w Nowym Testamencie. W czasie wesela, gdy zabrakło wina, na polecenie Jezusa słudzy napełnili sześć stągwi kamiennych wodą. Wodę Jezus przemienił w wino – był to jego pierwszy cud.

20 koscioly - Izrael

Góra Błogosławieństw – kościół Błogosławieństw

Kościół Błogosławieństw, znajduje się między Kafarnaum a Tabghą na szczycie wzgórza. Kościół  wybudowano w roku 1939 r. To tu Jezus modlił się ze swoimi uczniami.  Tutaj Jezus wygłosił błogosławieństwa i całe „kazanie na górze”. Kościół ma  wypisane na ośmiu witrażach słowa błogosławieństw, jest otoczony pięknymi ogrodami.

21 kosciol - Izrael

Góra Oliwna Getsemani  i kościół Wszystkich Narodów

Badaczom udało się ustalić, że drzewa oliwne rosnące w Jerozolimie, gdzie Jezus Chrystus modlił się przed śmiercią i gdzie został aresztowany, mogą być najstarszymi znanymi nauce rosnącymi drzewami liściastymi. Ustalono, że drzewa oliwne  z ogrodu Getsemani mają około 900 lat! Ponieważ  oliwki mogą ponownie wyrosnąć z korzeni ściętych drzew, więc uczeni nie wykluczają, że ich korzenie mogły przetrwać od czasów Chrystusa! Nazwa Getsemani oznacza w języku aramejskim „oliwną tłocznię”. Prawdopodobnie więc był to ogród oliwny, w którym taka tłocznia do wyciskania oliwy się znajdowała. W I wieku n.e. było to miejsce na Górze Oliwnej lub w jej pobliżu, gdzie Jezus często spotykał się ze swymi uczniami.

24 drzewka - Izrael

Kościół Wszystkich Narodów został zbudowany przez włoskiego architekta Antonio Barluzzi w latach 1919-1924. Kościół, znany również jako Bazylika Agonii, nawiązując do nocy, którą Chrystus spędził tam w przeddzień swojej męki. Fasada kościoła  łączy cechy  architektoniczne typowe dla chrześcijańskiej bazyliki. Fasada ma charakterystyczne cechy budynków islamskich (boki i dach z licznymi małymi kopułami). Nazwa „Kościół Wszystkich Narodów” upamiętnia wkład wniesiony przez wiele krajów w jego budowę. Flagi narodów są przedstawione wewnątrz małych kopuł, które nadają całości wyraźnie orientalny ton. Na miejscu obecnego kościoła wzniósł się najpierw bizantyjski kościół z IV wieku, później przekształcony przez krzyżowców w bazylikę. Wewnątrz, niektóre resztki mozaiki podłogowej, dokumentują istnienie starożytnego bizantyjskiego kościoła. Prezbiterium jest częścią kościoła, która najbardziej przyciąga uwagę. Przed ołtarzem głównym, znajduje się duży fragment skały, na którym Jezus, jak się wierzy, miał się modlić w noc poprzedzającą mękę.

25 koscioly - Izrael

Rzeka Jordan- ważna rzeka pojawiająca się w Biblii

Rzeka Jordan przepływa przez szeroką, suchą dolinę między Morzem Galilejskim i Morzem Martwym. Obecnie rzeka tworzy granicę między Izraelem a Terytoriami Palestyńskimi na zachodzie i Jordańskim Królestwem Haszymidzkim na wschodzie. W starożytności rzeka prawdopodobnie stanowiła istotną barierę do pokonania i mogła być przepuszczana tylko w pewnych miejscach. To nałożyło pewne ograniczenia na handel i przemieszczanie się między rzekami. Rzeka Jordan wielokrotnie pojawia się w Biblii. Według wierzeń, Jozue poprowadził Izraelitów przez rzekę Jordan na suche ziemie do Ziemi Obiecanej, zanim zajął Jerycho. A w Nowym Testamencie Jan Chrzciciel ochrzcił w nim Jezusa.

22 jordan - Izrael

Najlepszym miejscem do chrztu w rzece Jordan jest miejsce chrztu Yardenit, w pobliżu południowego krańca Jeziora Galilejskiego. Wejście do tej atrakcji jest bezpłatne, ale jeśli chcesz się ochrzcić, musisz wypożyczyć białą szatę chrzcielną. Oglądanie innych osób ochrzczonych lub uczestniczenie w nich jest bardzo emocjonalnym przeżyciem.

Masada- starożytna fortyfikacja żydowska, symbol determinacji i bohaterstwa

Masada, starożytna fortyfikacja, usytuowana jest na szczycie klifu Judejskiego, z widokiem na pustynię i  Morze Martwego. Na szczyt fortyfikacji można się dostać kolejką linową. Ambitni mogą przejść trasę na własnych nogach. Ostrzegamy, że jest dość stromo i gorąco daje się we znaki. Szczyt Masady, kojarzymy z niesamowitym uderzeniem gorąca. Naprawdę ciężko było nam się skupić na pięknych widokach, bo było tak gorąco. Masada znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Są to ruiny starożytnej twierdzy żydowskiej. Był tu m.in. pałac Heroda, strażnica rzymska, siedziba bizantyjskich mnichów. W pobliżu pałacu znajdowała się duża łaźnia w rzymskim stylu z kolorową mozaiką i ścianami ozdobionymi malowidłami ściennymi. Piękne  malowidła, które zostały odkryte na ścianach budynków, zostały odrestaurowane przez włoskich ekspertów.

28 masada - Izrael

Od VII wieku fortyfikacja nie była zamieszkiwana. W latach 60-tych XX wieku rozpoczęto prace renowacyjne i prace trwają do dziś… W czasie wojny żydowskiej w I w. n.e., twierdza stała się jednym z punktów oporu przeciw Rzymianom. Trudno było twierdzę zdobyć, bo położna jest na wysokim niedostępnym płaskowyżu. Na początku wielkiego buntu przeciwko Rzymowi w 68 roku n.e., teren został zdobyty przez grupę żydowskich zelotów, a Masada stała się ich ostatnią twierdzą. W roku 72 Rzymianie oblegali Masadę i udało im się dotrzeć do  fortecy. Wtedy też,  960 żydowskich fanatyków żyjących na szczycie Masady, zdecydowało się popełnić samobójstwo, aby nie wpaść w ręce Rzymian. Masada jest symbolem odwagi, bohaterstwa i męczeństwa.

29 masada - Izrael

Morze martwe - nie utopisz się

Zawsze chcieliśmy popływać w Morzu Martwym, w jego słonej i bogatej w minerały wodzie i podczas tego pobytu marzenia się ziściły :). Morze Martwe leży bezpośrednio na granicy Izraela i Jordanii. Morze Martwe to najniższy punkt na Ziemi o wysokości ponad 400 metrów poniżej poziomu morza!
Przy ponad 30% zasolenia (stosunek soli do wody, czyli około 10 razy więcej soli niż wody morskiej), woda jest niesamowicie gęsta. Tak bardzo, że jesteś w stanie bez wysiłku unosić się na powierzchni wody i nie utoniesz. A jeśli już pływamy, to należy uważać, aby nawet kropla nie wpadła do oka. W ten sposób unikniemy mało przyjemnych doznań. Jeśli ktoś chce zobaczyć Morze Martwe na własne oczy i wykąpać się w nim, nie powinien zbytnio tego odkładać w czasie. Szacuje się, że za 20-30 lat może ono całkowicie zniknąć. Pomimo ogromnego zasolenia Morze Martwe nie jest najbardziej słonym zbiornikiem wodnym na świecie. Bardziej słone są jeziora Asal w Dżibuti, Patience w Kanadzie i staw Don Juan na Antarktydzie. Po kąpieli w Morzu Martwym niezbędne jest opłukanie się, inaczej na skórze zaschnie powłoka z kryształków soli. Błoto z Morza Martwego ma unikalne właściwości lecznicze. Zawiera ono 26 minerałów, między innymi: potas, magnez, cynk, wapno, chrom, żelazo, chlorki, lit i bar.

Zdjęć z kąpieli w Morzu Martwym nie pokażemy :), są zbyt kompromitujące, hi hi.

Wnioski

Z tego wyjazdu chyba niczego nie żałujemy i nic nas nie zawiodło (no może oprócz zamiany hotelu). Co może budzić wątpliwości? To poziom bezpieczeństwa, sytuacja na granicach. Na miejscu jednak okazało się, że Izrael jest bezpieczny i nie przydarzyło się nam nic złego, nie byliśmy świadkami żadnych przykrych sytuacji.

Izrael przytłacza ogromem wrażeń. Nigdzie właściwie nie można znaleźć takiego nagromadzenia bodźców duchowych, intelektualnych i zmysłowych. Spotykają się tu trzy kontynenty: Afryka, Azja i Europa – a z owego zetknięcia, widocznego w krajobrazach i w ludziach, powstaje irytujący czasem melanż konfliktu i harmonii.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *